Door Katinka Davina
Regelmatig hebben docenten na afloop van een workshop nog niet helder wat er van hen wordt verwacht in de praktijk. Hetzelfde geldt voor beleidsmakers, zij hebben vaak niet gedetailleerd in beeld welke activiteiten nodig zijn om bij te dragen aan de gewenste ontwikkeling. Een handig hulpmiddel in zo’n situatie is de Innovatie Configuratie analyse.
In een vorig blog schreef ik over mijn gesprekken op scholen waar mijns inziens regelmatig te snel wordt gegrepen naar een enkele workshop of training om een verandering te bewerkstelligen. Daarbij wordt in veel gevallen te weinig rekening gehouden met de worstelingen en bezorgdheden van docenten. Ik noemde één dimensie van het Concerns-Based Adoption Model (CBAM); de stadia van bezorgdheid en waarom het belangrijk is om met deze stadia rekening te houden. Hieronder bespreek ik een tweede dimensie; de Innovatie Configuratie (IC) analyse en het eindresultaat van deze analyse, de IC map.
Helder beeld van verwachtingen en activiteiten
In veel gevallen gaan docenten na afloop van een workshop weer terug naar het eigen klaslokaal zonder dat ze helder in beeld hebben wat van hen wordt verwacht in de praktijk. Juist het ontbreken van dat plaatje is in veel gevallen de barrière om een volgende stap te kunnen zetten. Docenten worstelen nog met de vraag ‘Welke activiteiten moet ik uitvoeren en welke gedragingen moet ik vertonen in mijn lessen om vorm en inhoud te geven aan de gewenste verandering?’.
Regelmatig is hetzelfde plaatje ook bij beleidsmakers niet tot in detail duidelijk. Laatst voerde ik een uitermate boeiend en prettig gesprek met een beleidsadviseur Scholing en Ontwikkeling bij een stichting van meerdere VO-scholen. De vraag van de adviseur aan mij was: Hoe kan het werken met itslearning bijdragen aan de ambities van onze scholen en hoe past docentontwikkeling in dit plaatje? De ambities van de stichting zijn onder andere meer onderwijs op maat bieden, differentiëren en in de toekomst wellicht volledig personaliseren.
De IC map biedt een oplossing
De Innovatie Configuratie analyse uit het CBAM kan helpen bovenstaande vragen te beantwoorden. U kunt de IC analyse gebruiken om gezamenlijk – bijvoorbeeld met beleidsmakers, teamleiders, zorgcoördinatoren en docenten – een unieke set aan verwachte activiteiten en gedragingen te ontwikkelen voor elke persoon of rol die betrokken is bij een onderwijskundige verandering (zoals het inzetten van itslearning voor gedifferentieerde instructie).
Het eindresultaat van de IC analyse is een IC map. Deze beschrijft bijvoorbeeld de verschillende manieren waarop een docent een innovatie kan implementeren in zijn of haar lessen. Het bevat onderdelen van de verandering en voor elk onderdeel wordt de ideale uitvoering, acceptabele uitvoering, maar ook minder wenselijke variaties van de uitvoering beschreven. Zo kan een IC map voor een gedifferentieerde instructie bestaan uit de volgende onderdelen:
1. Digitale leermaterialen
2. Leerdoelen
3. Studiewijzer
4. Agenda
5. Individuele leerplannen
6. Docentgedrag
7. Leerlingactiviteiten
Voorbeeld van een gedeeltelijk ingevulde IC map. Klik voor groter.
Voordelen van een Innovatie Configuratie analyse
Een IC map…
- geeft duidelijke beschrijvingen van hoe de onderwijskundige verandering eruit ziet in de praktijk;
- richt zich op de belangrijkste onderdelen van de verandering;
- beschrijft variaties voor elk onderdeel en is gericht op activiteiten en gedragingen die ideaal, acceptabel en onaanvaardbaar zijn;
- verschilt van een rubric in die zin dat een IC map beschrijvend is in plaats van dat een cijfer wordt gegeven aan een variatie;
- levert flexibele documenten op die mee veranderen als de praktijk verandert en groeit;
- helpt docenten die nieuw zijn op een school te begrijpen welke verwachtingen er zijn.
Persoonlijk vind ik het gezamenlijk werken aan de analyse een van de meest waardevolle aspecten van de IC analyse. De gesprekken maken verwachtingen helder en nemen misvattingen weg, wat leidt tot een effectieve uitvoering in de lessen. Bovendien krijgt iedereen hierdoor een gevoel van verantwoordelijkheid en eigenaarschap over wat wordt verwacht van hem of haar.
Hoe kan een IC map gebruikt worden?
Een sectie of docententeam kan een IC map gebruiken om bijvoorbeeld gezamenlijk leermiddelen te ontwikkelen. Door te focussen op één onderdeel (een rij in de IC map) wordt het onder de knie krijgen van de totale verandering behapbaar gemaakt. Zo kan een workshop voor docenten ook worden afgestemd op één onderdeel, zoals het maken van instaptoetsen in itslearning.
Op gezette tijden kan de IC map gebruikt worden in een teamvergadering als reflectietool – Waar heeft het team behoefte aan? Welke stappen willen we nemen in de ontwikkeling van de lessen en leermiddelen? Een IC map is geen statisch document, maar is een groeidocument dat richting geeft aan ambities van de school.
Meer weten over de Innovatie Configuratie analyse?
Wilt u aan de slag met Innovatie Configuratie voor uw school? En kunt u ondersteuning of advies gebruiken bij de IC analyse en IC map? Mijn itslearning-collega’s en ikzelf komen graag bij u op school om samen met u in kaart te brengen welke onderdelen, verwachtingen en uitkomsten uw onderwijs vooruit helpen.
Over de auteur
Katinka Davina is opgeleid als onderwijskundige, heeft zich verder ontwikkeld als procesbegeleider en veranderingsdeskundige, en heeft zich de afgelopen veertien jaar gespecialiseerd in het begeleiden van projecten en het adviseren en coachen van schoolmanagement- en docententeams. Haar persoonlijke interesse wordt gedomineerd door onderwijskundige vraagstukken op het raakvlak van ‘omgaan met verschillen’, ict en leerstrategieën.
