Door Katinka Davina
Op bijna iedere school voor voortgezet onderwijs die ik het afgelopen schooljaar als Onderwijskundig adviseur heb bezocht, speelt de vraag: “Hoe kan de ELO bijdragen aan onze doelstellingen met betrekking tot het omgaan met verschillen tussen leerlingen?”
Hierbij wordt een grote diversiteit aan begrippen gebruikt en vaak is ook het gewenste eindresultaat anders omschreven; differentiëren, personaliseren, 1 op 1, individualiseren, blended learning, enzovoort.
De uitdaging is niet zozeer dat veel scholen een oplossing zoeken voor het min of meer zelfde vraagstuk, maar dat ze regelmatig (te) snel naar dezelfde oplossing grijpen; een training of workshop. In deze blog deel ik mijn bevindingen en neem ik jullie mee in de reis naar een oplossings- en denkkader voor veranderingstrajecten in het onderwijs.
‘Eventjes’ een workshop? Of liever goed doordacht?
Het gesprek komt meestal op gang als ik een vraag krijg met de volgende strekking: “Katinka, kun jij een workshop of training geven over hoe wij een praktische invulling kunnen geven aan differentiëren en personaliseren met behulp van itslearning?” Het korte antwoord: Ja, dat kan ik. En dat wil ik ook. Maar ik heb ook altijd een aantal wedervragen:
- In welke fase van het veranderingsproces bevindt de school zich en hoe ziet de volgende fase eruit?
- Wat is er al gedaan om docenten mee te nemen in dit proces?
- Welke interventies en activiteiten staan er al gepland in de jaarkalender?
- Hoe wordt er rekening gehouden met de verschillen tussen docenten?
- Sluit de workshop aan bij andere activiteiten op het gebied van omgaan met verschillen?
- Wat is het doel van de gewenste workshop (overtuigen en geruststellen, aanleren van vaardigheden, of delen en leren van elkaar)?
Deze vragen stel ik niet om van de schoolambitie een wetenschappelijke exercitie te maken, maar juist om de school houvast te geven. Een workshop of inspiratiesessie is eigenlijk altijd onderdeel van een groter veranderingsproces. Na het helder krijgen van de doelen kan ik schoolmanagement, vaksecties en docententeams inspireren en verder helpen bij de juiste inrichting.
Concerns Based Adoption Model als houvast
In gesprekken benoem ik regelmatig het Concerns Based Adoption Model (CBAM, Hall & Hord). Het succesvol implementeren van een gewijzigde visie op en aanpak van lesgeven omvat meer dan het verstrekken van materialen, middelen en training. Elke docent zal reageren vanuit zijn of haar unieke opvattingen en overtuigingen, en elke docent zal nieuwe verworven inzichten anders vertalen en gebruiken in zijn of haar lessituatie. Het Concerns Based Adoption Model biedt de schoolleiding analyse-instrumenten om effectief te reageren op de zorgen, attitudes en percepties van docenten in het omgaan met de uitdagingen van een verandering. Het Concerns Based Adoption Model bekijkt het veranderingsproces vanuit drie dimensies; Stages of Concern, Level of Use, en Innovation Configuration. Iedere dimensie biedt zijn eigen instrumenten en technieken.
De drie dimensies van het Concerns Based Adoption Model vertaald naar het Nederlands.
7 Stages of Concern: Welke zorgen leven er?
Een van de drie dimensies is ‘Stages of Concern’. Om een verandering in de lesaanpak te laten slagen is het belangrijk om de zorgen in beeld te hebben van de docenten die belast zijn met de uitvoering. Dan pas kan het schoolmanagementteam ervoor zorgen dat elke groep docenten doelgerichte begeleiding krijgt. Iedereen reageert tenslotte verschillend op een verandering, van stress en angst tot soms cynisme of zelfs burn-out.
De dimensie Stages of Concern beschrijft zeven categorieën van zorgen. De zorgen van docenten die zich in de eerste fase van adoptie van een verandering bevinden, zijn vaak gericht op zichzelf. Bijvoorbeeld of ze in staat zijn om ICT in te zetten om te differentiëren (kan ik het wel?), of hoe het hun functie zal veranderen (ik ben docent, geen super(wo)man die alles kan met een computer). Wanneer een docent beter vertrouwd raakt aan de nieuwe werkwijze en meer vaardig is in het toepassen van de nieuwe ideeën en werkwijze dan verschuiven de zorgen naar de impact van de verandering. Dan hebben docenten vragen zoals ‘wat zal de impact zijn op leerlingen?’ en ‘hoe zal het de werkrelatie met mijn collega’s beïnvloeden?’.
Hieronder staat een lijstje van typische uitspraken die horen bij een specifieke fase. Iedere fase heeft zijn eigen kenmerken en vraagt ook om een andere benadering. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
De Stages of Concern vertaald naar het Nederlands. Klik voor groter.
Meer weten over het CBAM of veranderingstrajecten in het onderwijs?
Wilt u aan de slag met het vormgeven van omgaan met verschillen op uw school? En kunt u advies of ondersteuning gebruiken bij het opstarten van dit traject? Mijn collega’s bij itslearning en ikzelf komen graag bij u op school om het Concern Based Adoption Model toe te lichten en samen met u te inventariseren welke activiteiten uw docenten effectief naar een volgende fase helpen. Meer hierover ook in een volgende blog.
Over de auteur
Katinka Davina is opgeleid als onderwijskundige, heeft zich verder ontwikkeld als procesbegeleider en veranderingsdeskundige, en heeft zich de afgelopen veertien jaar gespecialiseerd in het begeleiden van projecten en het adviseren en coachen van schoolmanagement- en docententeams. Haar persoonlijke interesse wordt gedomineerd door onderwijskundige vraagstukken op het raakvlak van ‘omgaan met verschillen’, ict en leerstrategieën.
